Het vergroenen van het schoolplein van de Montessori Schiedam is een bijzonder geweest, het eerste van Stadsoase.
De Montessori Schiedam was nog een beginnende school toen het project begon. De school zat in een dependance van de Openbare Basisschool Annie MG Schmidt. Holger Breek, medewerker van Stadsoase, had in 2012 al een ontwerp gemaakt voor het plein van het dependance-gebouw maar nog voor de aanleg wisselde de school van locatie met de Annie MG Schmidt school. Hierdoor begon het ontwerpproces van het schoolplein opnieuw.
Inmiddels had zich de Werkgroep Groen Schoolplein Montessori Schiedam gevormd, en werd besloten voor het lustrum namens de ouders, de school een natuurlijk plein aan te bieden. De ouders wilden namelijk niet dat de kinderen buiten moesten spelen op een betonnen vlakte waar we, quote van een ouder: ”volgens de wet ons vee nog niet een dag op mogen laten staan.”
Om de invulling van het ontwerp te bepalen moest er een duidelijke wensenlijst van de gebruikers van het plein komen. Daarvoor zijn er workshops georganiseerd met de kinderen. Een werkgroep van kinderen uit de twee hoogste groepen heeft een aantal vergaderingen van de volwassenen werkgroep bijgewoond om hun wensen toe te lichten. De werkgroep bestond verder uit een aantal betrokken ouders en de directeur van de school.
Er was op voorhand geen budget. Het hele proces was een sprong in het diepe. Niemand van de betrokkenen had ooit eerder met vergroening van een schoolplein te maken gehad. Inmiddels heeft Stadsoase hier een onderdeel van de bedrijfsvoering van gemaakt en begeleiden zij scholen met een financierings- en subsidietraject.
Stichting Primo Schiedam heeft een groot deel van de kosten op zich genomen en samen met de werkgroep en de directeur van de school een subsidieplan opgesteld.
Ongeveer 60% van het aangevraagde bedrag is toegekend door Fonds Schiedam Vlaardingen, het De Grootfonds en een aantal regionale subsidieverstrekkers. Daarnaast heeft de school, om het draagvlak onder kinderen en ouders te vergroten, sponsoracties georganiseerd. Stadsoase heeft tegen kostprijs voor een gereduceerd uurloon gewerkt, omdat het een pilot betrof. Het begrotingstekort is door Stichting Primo Schiedam bijgelegd.
Het groenblauwe schoolplein is ontworpen door Holger Breek van Stadsoase en destijds nog zelfstandig werkzaam als “Breek, Tuinontwerp en Aanleg”. Holger was destijds als ouder lid van de Werkgroep Groen Schoolplein Montessori en heeft het ontwerp naar zich toegetrok-ken als testcase voor de transformatie naar een groenblauw schoolplein. Geen van de participanten van dit proces had ooit eerder een groen plein aangelegd en veel literatuur bestond er nog niet over. Er was het boek “Vrij spel voor natuur en kinderen” van Springzaad en op internet waren wat foto’s te vinden, veelal van pleinen in het buitenland.
Ongeveer een derde van het schoolplein is niet meer bestraat. De delen die dat nog wel zijn wateren af naar de houtsnippervakken die zijn aangebracht. Hier kan het overtollige water infiltreren. Plassen mogen op het plein blijven staan want die zijn leuk om in te stampen. Criterium is wel dat ze na een uur weggetrokken moeten zijn. Bij extreme regenval stroomt een deel alsnog naar het riool maar wordt de eerste druk wel opgevangen.
Tevens staat er een container voor het buitenspeelgoed en de tuingereedschappen. Het water dat van het dak van de container afkomt wordt opgevangen in een regenton ter lering en vermaak. De kinderen kunnen hiermee spelen of de plantjes water geven.
Watergeven is overigens niet nodig door het uitgekiende beplantingsplan, maar kan geen kwaad en draagt bij aan de bewustwording.
Op het plein stonden een plataan die tot aan de stam was dicht betegeld, en een vlinderstruik. Beide zijn in het nieuwe ontwerp blijven staan waarbij hun standplaats is verbeterd. Verder stond er een slecht onderhouden ligusterhaag die plaats heeft gemaakt voor de fietsenstalling. Op deze plek hebben we het groen omhoog gebracht door een pergola over de fietsenstalling te ontwerpen en die met diverse klimplanten te laten begroeien. Het plein is opnieuw bestraat. Met de oude tegels uit het plein zijn muren gemetseld die grote volumes aan aarde en planten omvatten. Midden op het plein is een tunnelbuis aangebracht met daaroverheen een heuvel die rijkelijk is beplant met heesters en bomen zoals een mispel, een berk en aan de voet van de heuvel de plataan, die inmiddels met zijn takken een natuurlijk dak vormt boven het podium.
Stadsoase wordt o.a. geïnspireerd door het permacultuur gedachtengoed en probeert zoveel mogelijk de principes van de opbouw van een voedselbos toe te passen in het plantenplan. Dit werkt tweeledig. De kinderen raken bekend met een andere manier van voedselproductie dan de traditionele moestuin; tevens zorgt de diversiteit van met name inheems plantgoed en de ‘bloeiboog’ voor een verspreid voedselaanbod voor diverse insecten.
Daarnaast proberen we in het onderhoud het ‘afval’ zoveel mogelijk op het terrein te houden door bladafval als mulchlaag onder het plantgoed te verspreiden.
In ieder ontwerp zit ook vaak één of meerdere takkenrillen waar houtig snoeiafval in wordt verwerkt. Deze takkenrillen of ‘houtwallen’ vormen een natuurlijke habitat voor onder andere insecten en vogels.
Er zijn diverse schaduwplekken gecreëerd waar kinderen zich kunnen terugtrekken. Er is een zandbak in/onder een heuvel die via een tunnelbuis is te bereiken en er is een vrij grote wilgentenen-hut met binnenin een zitbank waar kinderen graag gaan zitten als er in de zomer buiten mag worden gelezen.
Er is bodemverbetering toegepast waardoor de plataan op het plein zich beter is gaan voelen en een groeispurt heeft gemaakt. Onder de boom is het goed toeven in combinatie met de grote heesters die er staan. Verder wordt, zoals eerder is omschreven, tijdens het onderhoud al het organische afval verwerkt in een mulchlaag, wat ervoor zorgt dat water minder snel uit de oppervlakte verdampt.
Het hele ontwerp is gericht op spel, ontdekken, verstoppen, bewegen (en daarmee het ontwikkelen van de motoriek) en het inschatten van gevaren (de hoogtes die zijn aangebracht). Het is mogelijk voor de docent lichamelijke oefening om een parcours uit te zetten op het plein.
In ieder ontwerp van Stadsoase wordt altijd de mogelijkheid geboden om te kunnen blijven voetballen, stoepkrijten en hinkelen hoewel zij vaak terugkrijgen van directeuren en leerkrachten dat de behoefte hieraan sterk afneemt en kinderen anders gaan spelen op het nieuwe plein.
Op de foto’s zijn een aantal speelaanleidingen te zien. Zo kunnen de allerkleinsten hun motoriek ontwikkelen door de heuvel te beklimmen via de grillig geplaatste boomstammetjes die tegen het talud aan liggen of over de planken lopen die tevens fungeren als zitbank als er in een kring wordt voorgelezen onder de boom.
Eenmaal boven kunnen ze links en rechts van de muur afspringen of aan de andere kant met de glijbaan naar beneden.
Voor de allerkleinsten kon natuurlijk de zandbak niet ontbreken, die ook een dubbele functie vervult als valondergrond.
Met meerdere onderdelen uit het lesaanbod is rekening gehouden. Zoals eerdergenoemd kan de docent lichamelijke oefening buiten lesgeven (een parcours uitzetten bijvoorbeeld) en wordt er vaak door de kinderen buiten gelezen. Daarnaast is er een buiten-leslokaal ontworpen en is er voldoende materie en plantgoed aanwezig om natuur- en milieueducatie te geven.
Voordat het plein in gebruik werd genomen is met iedere klas een ronde gelopen over het plein, is e.e.a. uitgelegd en zijn vragen van de kinderen beantwoord. Voorafgaand hieraan is een ronde langs de klassen gemaakt met een korte uitleg over hoe om te gaan met het nieuwe plein en het groen.
Aan de leerkrachten is het nog eens éxtra uitgelegd waar zij op moeten letten en hoe het plein moet worden gebruikt. Het speelkwartier is al leerzaam geworden door het ontdekken van beestjes in het groen of doordat aan de kinderen moet worden uitgelegd dat het juist niet stoer is om takken af te breken maar dat planten ook leven, groeien, enzovoort. Op een groenblauw schoolplein is wat meer alertheid geboden van de volwassenen die tijdens het buitenspelen bij de kinderen aanwezig zijn op het plein.
Op één van de foto’s hierboven is het buiten-leslokaal te zien. Ook hier heeft alles weer meerdere functies (één van de ontwerpprincipes uit de permacultuur). De muurtjes die bedoeld zijn voor de kinderen om op te zitten tijdens de buitenlessen, houden de grond tegen van de moestuin. Deze hoek is de verste hoek van het plein en ligt de gehele dag in de zon. Daarmee is dit de beste plek voor de moestuin, wat een expliciete wens was voor het ontwerp.
Het project begon in het schooljaar 2013/14 en in de zomervakantie van 2015 werd het plein aangelegd en opgeleverddoor Stadsoase; zij doen ook het onderhoud van dit plein.
Er is afgeweken van het oorspronkelijk ontwerp. De klimpiramide is veranderd in een ondergrondse zandbak met een betonnen rioolbuis als ingang. Dit maakte het ontwerp avontuurlijker en gaf, doordat er nu aarde rondom de piramide is gestort, meer ruimte voor groen.
De buurt heeft zeer enthousiast gereageerd. Bij de inschrijving van nieuwe leerlingen heeft het plein vaak een doorslaggevende rol gespeeld.
De samenwerking met de school verliep in goed overleg en met wederzijds vertrouwen ook als er even een kink in de kabel kwam. De ouders waren erg betrokken, de onderaannemers kwijten zich goed van hun taak en vonden het een mooi project. Ook de buurtbewoners stelden zich zeer soepel op. De toegankelijkheid van het plein is beperkt tot een nauwe gang langs de school en dit zorgde voor een uitdaging tijdens de aanleg om de materialen op het plein te krijgen. Er is daarvoor van een kraan gebruik gemaakt die voor een aantal dagen de weg voor de school blokkeerde. Door ruim van tevoren hierover de buurt in te lichten en tijdens de werkzaamheden steeds aan het eind van de dag op te ruimen is ergeen onvertogen woord gevallen.
Het was het eerste groenblauwe schoolplein dat door Stadsoase is ontworpen en aangelegd en daarmee was alles een ontdekkingsreis. Een belangrijk leerpunt was het traject om de toestellen op (speel-) veiligheid te laten keuren.
Het is ook duidelijk geworden hoe belangrijk het voortraject is om het draagvlak onder de ouders, kinderen en leerkrachten te bekrachtigen om zo inboet (verlies van beplanting) te beperken en een goed gebruik van het plein te borgen. Daarnaast is het belangrijk gebleken om d.m.v. regelmatig onderhoud de vinger aan de pols te houden voor wat betreft de conditie van het plein.
Ondanks een gedegen voortraject is gebleken dat jonge aanplant zeker het eerste jaar beschermd moet worden om zo de kans te krijgen goed te wortelen. Tegenwoordig wordt er vaak rondom de meest kwetsbare stukken een wilgentenen hekwerkje geplaatst. Als de kinderen eenmaal gewend zijn om op een groenblauw schoolplein te spelen dan is er weinig sturing nodig en corrigeren de kinderen elkaar bij ongewenst gedrag. Vooral de eerste paar leerjaren van de kinderen is sturing noodzakelijk.
Tevens waren de snelle erosie van de speelheuvel en de maatregelen die we daar tegen troffen belangrijke leerpunten.
Ten slotte was de moestuin een groot leerpunt. Voor Stadsoase is dit de eerste en laatste keer geweest dat er om ‘idyllische’ redenen een moestuin aan te leggen. Men verwart een moestuin vaak met natuurbeleving voor kinderen. Wanneer er geen fanatieke begeleiding is, wordt de moestuin verwaarloosd. Een moestuin vergt noeste arbeid, doorzettingsvermogen, continuïteit en zorg. En wie doet dat in de zomervakantie? Stadsoase adviseert dan ook niet langer om een moestuin te nemen tenzij er al een succesvol project loopt. In dat geval kan de moestuin geïntegreerd worden in het nieuwe ontwerp. Wel planten wij zo veel mogelijk eetbaar groen aan in de vorm van fruit- en notenbomen, bessenstruiken en eetbare kruiden. Deze vergen over het algemeen minder onderhoud en leveren ook oogst. Bij de Montessori Schiedam hebben wij bijvoorbeeld een druif aangeplant.
Ontwerp en aanleg: Stadsoase